De Kater Na de Mislukte Coup: Verwarring slaat om zich heen in Istanbul

Mijn artikel in de Volkskrant van 17 juli 2016

Gevangengenomen soldaten op de Bosporus-brug, die zich na de mislukte couppoging hebben overgegeven, worden door militanten van de AK-partij geschopt, geslagen en onthoofd. Acht soldaten die meededen aan de coup zouden volgens de krant op die manier zijn omgebracht. Op een foto op de binnenpagina is te zien hoe het lichaam van een soldaat over de leuning van de brug in de Bosporus wordt gegooid. ‘Ze waren zo jong,’ zegt Celil, met tranen in de ogen. ‘Dit waren gewone simpele jongens, die niet eens wisten waar ze mee bezig waren. Wat ik heb gehoord is dat ze werden opgeroepen voor een oefening. Ze hadden in eerste instantie niet eens in de gaten dat ze deelnamen aan een coup.’

Ervaringsdeskundigen

Aanhangers van de Turkse president Erdogan wisten de door het leger ingenomen Bosporus-brug in Istanbul te heroveren.

Wat er nu gebeurde, dat was heel amateuristisch, dat kon gewoon niet goed gaan – Celil

Celil zit met twee vrienden aan een tafeltje thee te drinken en de kranten door te nemen. Ze zijn alle drie ervaringsdeskundigen, want ze hebben ook de militaire staatsgreep van 12 september 1980 meegemaakt. ‘Wie er achter deze coup zit, dat weten we niet, we zijn echt in de war. Of het de Gülen-beweging is, zoals Erdogan steeds beweert, geen idee.’

‘Wat we wel weten is dat het in 1980 heel goed georganiseerd was. De militairen namen goed voorbereid en volgens een vastomlijnd plan de macht over. Wat er nu gebeurde, dat was heel amateuristisch, dat kon gewoon niet goed gaan.’ De drie zijn het roerend eens over een groot probleem dat door deze couppoging de kop opsteekt. De politie en de militairen hebben op elkaar geschoten en de politie, die volstrekt trouw is aan Erdogan, heeft gewonnen. Zij hebben de militairen ontwapend en gevangen genomen, waarmee ze feitelijk de gewapende arm van de regering zijn geworden. De vraag of Turkije daarmee een politiestaat dreigt te worden, wuiven ze lachend weg: ‘Dat zijn we toch al!’

Democratie verdedigen

Ik weet niet of dit een couppoging was, misschien was het vanaf het begin doorgestoken kaart – Mevlut

‘Ik ben natuurlijk tegen een militaire coup, maar ik ben ook tegen Erdogan. Toch ben ik de straat opgegaan die nacht, om de democratie te verdedigen. Maar dan kom je tot de ontdekking dat anderen op straat lopen omdat ze eigenlijk voor een islamitische fundamentalistische staat zijn. En dat loopt dan allemaal door elkaar,’ moppert Mevlut.

Eén wand van zijn kapperszaak is behangen met honderden foto’s van klanten die door hem zijn geknipt of geschoren. Het blijkt een doorsnee te zijn van de oudere bevolking van de wijk Besiktas, die de kapperszaak als een soort buurthuis gebruikt. ‘Ik weet niet of dit wel een echte couppoging was, misschien was het vanaf het begin doorgestoken kaart. We hebben gewoon geen duidelijk beeld. Wat ik wel weet is dat Erdogan nu nog meer macht heeft. Het is best mogelijk dat hij of zijn veiligheidsmensen wel wisten dat er iets broeide bij de militairen. En dat ze het toch hebben laten gebeuren om er zo nog sterker uit te komen,’ denkt Mevlut.

Kaassoufflés in Besiktas

Als ze van Erdogan af willen, moeten ze dat via verkiezingen doen – Mesut

De klant die hij inmiddels zorgvuldig heeft geschoren en die steeds iets wil zeggen, blijkt vloeiend Nederlands te spreken. Mesut woonde ruim dertig jaar in Rotterdam en heeft sinds enkele jaren zijn broodjes kipkerrie en kaassoufflés met succes in Besiktas geïntroduceerd. ‘Ik ben blij dat het niet gelukt is. Als ze van Erdogan af willen, moeten ze dat via verkiezingen doen. In de straat waar ik woon was er wel paniek die nacht. De mensen wisten niet precies wat er aan de hand was. Maar ze zijn toch de straat op gegaan om de zaak te redden. Dat was moedig, met je blote handen tegen geweren en tanks.’

Mesut denkt wel dat de Gülen-beweging met deze couppoging te maken heeft, zoals de regering beweert. En volgens hem was er ook druk van de Amerikanen en van Europa. ‘Ze willen allemaal van Erdogan af. Maar het zou pas fout zijn gegaan als die coup gelukt was. Het is hier allemaal niet zo erg als ze in Nederland beweren. Dit is absoluut geen politiestaat. Vooral de mensen in het buitenland maken zich daar zorgen over. Maar je moet begrijpen dat de meerderheid van de Turken het wel goed vindt zo.’

Mensenrechtenschendingen

Dit hele toneelstuk is niets anders dan een schoonmaakoperatie van het leger door Erdogan – Riza

De man die in een hoek van de zaak steeds doet alsof hij de krant zit te lezen kan zich niet langer inhouden. ‘Ik ben 67 jaar en ik heb de twee vorige staatsgrepen van de militairen meegemaakt. Dat gebeurde beide keren om 2 of 3 uur in de ochtend. Je werd ‘s morgens wakker en de militairen waren aan de macht,’ herinnert Riza zich. ‘Maar dit was geen coup. Als ze het goed hadden gedaan, waren alle belangrijke kopstukken inclusief Erdogan gearresteerd en hadden de commandanten van de landmacht, luchtmacht en de marine samen een verklaring voorgelezen op de nationale televisie.’

Hij laat er geen twijfel over bestaan dat die vorige coups wat hem betreft nooit iets goeds hebben voortgebracht. Iedere keer waren er mensenrechtenschendingen en de militairen hebben volgens Riza steeds een slechte invloed op Turkije zelf en op het beeld van Turkije in de rest van de wereld gehad. Steeds werd het land door hun ingrijpen jaren teruggegooid in de tijd.

‘Dit hele toneelstuk dat we nu zien is niets anders dan een schoonmaakoperatie van het leger door Erdogan. En in één moeite door van de rechterlijke macht, daar worden ook een paar duizend rechters aan de kant gezet omdat ze het niet eens zijn met de president. Ik vind het erg om te zeggen, maar Turkije is hard op weg om een tweede Iran te worden. Het resultaat van de couppoging is dat Erdogan heeft gewonnen, maar de Turken hebben verloren.’