Mijn artikel in de Volkskrant van 15 december 2015
Kati Piri © ANP
Donderdagmiddag drinkt PvdA-Europarlementariër Kati Piri in Istanbul nog een kopje thee met de oud-hoofdredacteur van de krant Today’s Zaman. Vrijdagochtend pakt een antiterreureenheid van de politie de journalist op. Enkele uren later komt hij weliswaar vrij, maar hem hangt een gevangenisstraf van acht jaar boven het hoofd, omdat hij in een aantal tweets president Recep Tayyip Erdogan zou hebben beledigd.
In de steek gelaten
Voor het Europees Parlement is zij rapporteur over Turkije en ter voorbereiding op een nieuw voortgangsrapport over de mensenrechten, persvrijheid en onafhankelijke rechtspraak maakte ze afgelopen week een korte reis door het land. Ze geniet er dankzij haar rol en kritische opstelling enige bekendheid: geregeld herkennen voorbijgangers haar op straat en ze heeft duizenden Turkse volgers op Twitter.
De Turkse media staan onder steeds grotere druk, hoort Piri van journalisten die hun baan al kwijt zijn, worden bedreigd of zelfs enige tijd gevangen hebben gezeten. Ze willen dan ook niet dat hun naam in de krant wordt genoemd. Nu voelen ze zich ook nog in de steek gelaten, omdat de Europese Unie de mensenrechten en persvrijheid in Turkije ondergeschikt lijkt te maken aan de oplossing van hun eigen vluchtelingenprobleem.
Keer op keer moet Piri tijdens haar bezoek uitleggen waarom de EU onlangs een deal heeft gesloten met Turkije: in ruil voor het stoppen van de vluchtelingenstroom naar Europa krijgt Turkije uitzicht op visumvrij reizen naar de EU en gaan Brussel en Ankara weer onderhandelen over mogelijk toetreding tot de Unie.
Het is niet makkelijk om een situatie uit te leggen, die je zelf graag anders had gezien. ‘Ik ben niet blij met de link die is gelegd tussen de toelating van Turkije tot de EU en het vluchtelingenprobleem. Maar voor de partijen die nu aan tafel zitten, valt het niet meer te scheiden. Laten we proberen om het te gebruiken als een startpunt voor betere relaties’, zegt Piri tijdens een persconferentie voor Turkse media.
Het is iets wat Piri tijdens haar bezoek vaak probeert te doen: de hoge verwachtingen die zijn ontstaan aan alle kanten temperen. Het ergste wat nu kan gebeuren, zegt Piri, is dat voor alle partijen de uitkomsten tegenvallen, het wederzijdse wantrouwen toeneemt en er van alle gemaakte afspraken niets terechtkomt.
Ze begint haar reis daarom in de havenstad Izmir, een centrum van mensensmokkelaars die voor veel geld wanhopige vluchtelingen in rubberbootjes overzetten naar één van de Griekse eilanden.
Teleurgesteld
Met politie en kustwacht neemt ze een kijkje aan de kust – een ‘confronterende’ introductie, aldus Piri. Door de bebossing, de rotsen en de vele strandjes en inhammen is die nauwelijks te controleren of te beveiligen. ‘Als er in Nederland politici zijn die denken of beloven dat met steun van Turkije het aantal vluchtelingen dat Europa binnenkomt kan worden teruggebracht tot nul, dan zeg ik nu: dat kun je wel vergeten, dat is onmogelijk.’
Tegen alle veiligheidsadviezen in reist Piri ook naar de Koerdische stad Diyarbakir om daar te spreken met Selahattin Demirtas, de leider van de linkse partij HDP. Ook daar zijn ze teleurgesteld in de EU. Er lijkt in Brussel weinig of geen aandacht meer voor de Koerdische kwestie; er komt geen enkele reactie op de arrestatie van 22 burgemeesters, op het optreden van de Turkse veiligheidstroepen of op de toename van het geweld van de kant van de Koerdische strijdgroep PKK.
Sinds het stopzetten, een half jaar geleden, van de aarzelende onderhandelingen tussen de regering en de PKK escaleert de situatie in het Koerdisch gebied met de week, vertelt een vertegenwoordiger van Human Rights Watch. Het gaat er volgens HRW weer in de richting van een oorlog en dat zou kunnen betekenen dat ook Koerdische vluchtelingen zich vanuit het oosten van Turkije bij de stroom naar Europa voegen.
De teleurstelling over de deal tussen de regering van president Erdogan en de EU zit heel diep, hoort Piri telkens weer. Turkse journalisten vertellen over de vele gevallen van censuur, maar ook over toenemende zelfcensuur van redacties en journalisten. Ze wijzen op de golf van benoemingen van regeringsgetrouwen op sleutelposities en in hoofdredacties, een teken van de toenemende invloed van president Erdogan en de AK-partij.
‘We gaan in sneltreinvaart terug naar het niveau van de Koude Oorlog’, zegt één van hen, die vertelt dat het bedrijfsleven niet meer durft te adverteren in de kranten die door de regering als kritisch worden beschouwd. ‘Het is wat betreft de controle op de media het Poetin-model, maar dan wel zonder het gas- en oliegeld dat ze daar hebben’, concludeert een ander.
Vrezen
Op de redacties van Hurriyet en Zaman vrezen ze dat als de EU geen kritiek laat horen, de regering-Erdogan het gevoel krijgt dat ze de vrije hand heeft om op te treden tegen kritische en onafhankelijke media. De redactie van Zaman lijkt ervan overtuigd dat zij als volgende aan de beurt is: uit voorzorg tegen een mogelijke inval zitten er 24 uur per dag twee advocaten in het redactiekantoor en een deel van het personeel blijft bij toerbeurt in het gebouw overnachten.
Bij het bezoek aan de redactie van Cumhuriyet krijgt Kati Piri een handgeschreven brief van Can Dundar overhandigd. De hoofdredacteur zit in de gevangenis, omdat hij een verhaal en foto’s publiceerde over wapentransporten naar Syrië. Dundar bedankt Piri voor haar solidariteit en vraagt haar het volgende verzoek over te brengen aan het Europese parlement: ‘Geef niet uw waarden en principes op om de grenzen te beschermen.’