© Kees Elenbaas
Geen horloges, kettinktjes of ringen dragen. Je mobiele telefoon zo min mogelijk gebruiken. Niet met het openbaar vervoer reizen. Het is gevaarlijk, kijk uit voor zakkenrollers. Na zonsondergang niet meer de straat op. Zo maar een paar adviezen die je ongevraagd krijgt zodra je in Caracas aankomt.
Caracas, Venezuela © Kees Elenbaas
De glimlach van de Venezolanen is verdwenen
Als je door het centrum van de hoofdstad rijdt is de grauwe sluier van vergane glorie allesoverheersend. Wat onmiddellijk opvalt is het gebrek aan onderhoud aan de straten, aan de gebouwen met vuile ramen en afbladderende verf, aan de rammelende airco’s, aan de roltrappen en liften die niet werken, aan de metro die halverwege stilvalt. En natuurlijk ontbreken de luidruchtige straatverkopers niet, de bedelaars, de geldwisselaars, de opkopers van goud en andere sieraden.
Het is bijna niet meer voor te stellen maar ooit was Venezuela één van de meest welvarende landen van Latijns Amerika. Een land dat rijk was aan bodemschatten, met vruchtbare grond voor de landbouw en veeteelt, met een prettig klimaat en schitterende Caribische stranden en vooral een land dat dreef op een enorme plas olie. Venezuela was zelfs samen met Iran in 1960 één van de oprichters van de OPEC. De benzine is nog steeds nergens ter wereld zo goedkoop, een sprookje dat door de regering van Nicolás Maduro zorgvuldig in stand wordt gehouden. De prijs per liter is een symbolisch bedrag van een paar bolivar, voor een kleine fooi gooien de pompbediendes je tank vol.
Gigantische devaluatie
Volgens de laatste cijfers hebben rond de 5 miljoen Venezolanen hun land verlaten, op zoek naar mogelijkheden in de Verenigde Staten, Europa, de buurlanden of op de eilanden voor de Caribische kust.
Maar het land verkeert in een ongekende economische en humanitaire crisis waarvan het einde voorlopig nog niet in zicht lijkt. De gigantische devaluatie van de nationale munt is nauwelijks meer in percentages uit te drukken en ondertussen is het voor een bezoeker vrijwel onmogelijk om aan bolivars te komen. Alles wordt uitgedrukt in Amerikaanse dollar die rond de 20.000 bolivar waard is, een koers die per dag naar boven wordt bijgesteld. Voor de lokale bevolking een ramp. Voor een brood dat vandaag 6000 bolivar kost, moet de volgende dag 7000 worden betaald.
De situatie is zo uitzichtloos dat er een ware exodus van Venezolanen op gang is gekomen. Volgens de laatste cijfers hebben rond de 5 miljoen Venezolanen hun land verlaten, op zoek naar mogelijkheden in de Verenigde Staten, Europa, de buurlanden of op de eilanden voor de Caribische kust. Het betekent dat bijvoorbeeld Curacao wordt overspoeld door Venezolaanse vluchtelingen en dat buurland Colombia de stroom Venezolanen al lang niet meer aankan. De verwachting is dat rond het einde van dit jaar 7 miljoen Venezolanen hun land hebben verlaten, dat is 20% van de bevolking.
Anti-Trump
“No Más Trump” poster © Kees Elenbaas
De Amerikaanse president Trump kondigde kortgeleden een volledige blokkade van goederen en diensten van en naar Venezuela aan om de druk op de regering van Nicolas Maduro verder op te voeren. Tot dan toe waren Amerikaanse boycotmaatregelen alleen gericht tegen Maduro en zijn entourage, die daar overigens nauwelijks iets van leken te merken. Maar een volledige blokkade treft vooral de Venezolaanse. Het besluit van de Amerikaanse president heeft natuurlijk tot onrust en woedende reacties in Venezuela geleid. Door de regering Maduro is een nationale handtekeningen actie op gang gezet onder het motto: ‘No Más Trump!’ De bedoeling is om daarmee een protest bij de Verenigde Naties tegen ‘inhumane’ maatregelen van Trump in te dienen. Dat dit niet meer dan een symbolische functie heeft spreekt eigenlijk voor zich, maar feit is wel dat Trump met de blokkade weliswaar het regiem treft, maar Maduro ook ongewild een wapen in handen heeft gegeven. Het is voor Maduro nu eenvoudig om zijn anti-imperialistische en anti-Amerikaanse retoriek op te voeren en daarmee tegelijkertijd de oppositie onder leiding van Juan Guaidó niet alleen de wind uit de zeilen te nemen, maar ook aan te wijzen als medeplichtige. De Venezolaanse oppositie heeft in het verleden steeds aangedrongen op sanctiemaatregelen, maar de gevolgen van die boycot kan ze nu de nodige steun onder de bevolking kosten.
Er is nu al een enorm tekort aan eerste levensbehoeften en medicijnen, waardoor de gezondheidszorg zeer gebrekkig is. De verhalen over de zorg en eerste hulp in de staatsziekenhuizen zijn ten hemel schreiend. Een man die zijn buurvrouw naar het ziekenhuis bracht omdat ze hevige buikpijn had, vertelde dat er nauwelijks naar haar werd omgekeken. Er waren geen bedden beschikbaar en de oude vrouw overleed enkele uren later in de stoel waarin ze was neergezet. Vervolgens werd haar lichaam op de grond gelegd omdat een andere patiënt de stoel nodig had. Toen een dokter woedend informeerde of het soms een hond was die daar was overleden, werd haar lichaam uiteindelijk weggedragen op een brancard die inderhaast van een brandweerauto was gehaald.
Het graf van Cháves
De gids © Kees Elenbaas
“Hugo Cháves is de briljante denker en de grote leider en Nicolas Maduro is zijn leerling, zijn zoon”, zo beweert onze gids. Het is een fanatieke Chavista die in een semi-militair uniform is gestoken. Ze leidt ons rond bij de tombe van Hugo Chavez, in het Cuartel de la Montaña, waar een grote 4F herinnert aan 4 februari 1992, de dag van de eerste – mislukte – coup van Hugo Chávez en twee van zijn militaire kameraden. Aan de ene kant van het fort zie je de volkswijk die Chávez zo fanatiek steunde en aan de andere kant is er uitzicht op Miraflores, het presidentiële hoofdkwartier. Onze 64-jarige gids maakt in de loop van de toer duidelijk dat Hugo Chávez weliswaar een gewoon mens leek, maar door god is gezonden om het mooiste en beste land ter wereld, Venezuela, op te stuwen in de vaart der volkeren.
Het graf van Hugo Chavez © Kees Elenbaas
Ze spreekt voortdurend in de tegenwoordige tijd over Chávez, want zijn stoffelijke resten mogen dan in het fort begraven liggen, zijn geest is nog steeds onder ons. Zo herinneren foto’s en citaten aan de Bolivariaanse revolutie die Chávez voor zijn land afkondigde en zijn zoektocht naar het socialisme van de 21ste eeuw. Dat karwei kon Chávez niet afmaken. Ondanks een operatie en chemotherapie op Cuba overleed Hugo Chávez op 5 maart 2013 in Caracas aan de gevolgen van kanker. Ieder twee uur wordt de erewacht bij het graf van de president afgelost. De jongeren die zijn tombe bewaken, schreeuwen afwisselend leuzen ter ere van Chávez waarna de Last Post wordt geblazen.
Afbrokkelende steun
Het wordt met de dag moeilijker om te overleven. Werk is niet of nauwelijks te vinden en als het er is wordt het slecht betaald.
Een van meerdere dichtbevolkte barrios © Kees Elenbaas
Maar in de dichtbevolkte barrio’s zoals Antimano begint de steun aan de Bolivariaanse revolutie die nu onder leiding staat van Nicolás Maduro al aardig af te brokkelen. Het wordt met de dag moeilijker om te overleven. Werk is niet of nauwelijks te vinden en als het er is wordt het slecht betaald. Het minimumloon is niet meer dan omgerekend 4 dollar per maand, nauwelijks genoeg voor een maaltijd. De ‘bolso familiar’ het voedselpakket dat van regeringswege wordt verstrekt stelt inmiddels weinig meer voor. Bevatte het pakket een paar jaar geleden nog een paar kippen en wat vlees, inmiddels is het gereduceerd tot wat rijst, bonen, olie en suiker. Het water en de elektriciteit kan nog steeds gratis worden afgetapt en de regering zorgt ervoor om de stroom- en wateronderbrekingen in de hoofdstad zo beperkt mogelijk te houden, om de onrust niet al te hoog te laten oplopen. Overigens is de elektriciteitsvoorziening buiten Caracas zo gebrekkig, dat er op de meeste plaatsen vaker geen stroom is dan wel.
In de volkswijken heeft men eigen methodes om de orde in de buurt min of meer te waarborgen, maar men vreest de FAES, de speciale politie die door Maduro enkele jaren geleden is opgericht. Deze zwaarbewapende, meestal gemaskerde eenheden, zijn bedoeld om de orde te handhaven en ‘a-socialen’ op te pakken. Maar volgens velen bestaat deze speciale politie uit moordenaars en criminelen. Ze trekken meestal volkomen onverwacht een wijk in met pick-up trucks en motoren, slepen mensen uit hun huizen, voeren standrechtelijke executies uit en verdwijnen weer. Betrouwbare cijfers en aantallen zijn er niet, maar de FAES heeft sinds haar oprichtingen volgens velen al duizenden slachtoffers gemaakt.
Nieuwe rijken
Heel anders is de situatie in de rijke wijken Altamira en de Country Club, waar ommuurde goed bewaakte villa’s liggen en residenties van ambassades zijn gevestigd. Bij de hotels en restaurants in deze buurt is nauwelijks iets te merken van de stroomstoringen. Generatoren zorgen ervoor dat het licht niet uitgaat, de muziek blijft spelen en de obers de biefstuk kunnen opdienen en het wijnglas nog eens kunnen bijvullen. Hier gaan dames uit de ‘betere kringen’ in hun Nike-outfit naar de gym in een 4×4 jeep die wordt ingeparkeerd door een toegesnelde chauffeur. Aan niets lijkt gebrek in dit deel van Caracas waar men allerlei soorten wijn, bier en whiskey, groente en fruit, vis en vlees kan halen bij de betere supermarkt. Mocht dat niet voldoende zijn, dan is er de zwaarbewaakte winkel waar op raadselachtige wijze een ruime keuze voorhanden is van rechtstreeks uit de Verenigde Staten geïmporteerde artikelen. Behalve dat er uitsluitend met Amerikaanse dollars betaald kan worden, maakt het bedienend personeel een zeer alerte en goed getrainde indruk.
Rond deze rijke bubbel in Caracas cirkelt een steeds kleiner wordende middenklasse die nog de schijn van een normaal en enigszins fatsoenlijk leven probeert op te houden. Maar bij navraag blijkt dat ze de eindjes aan elkaar proberen te knopen met behulp van familieleden die inmiddels naar het buitenland zijn vertrokken. Zonen en dochters, neven en nichten in de Verenigde Staten en Europa sturen maandelijks geld zodat de achterblijvers kunnen overleven. Vaak passen ze op de huizen en appartementen van de vertrokken familieleden. Woningen waarvoor geen markt is, waarvoor geen kopers zijn te vinden.
Drugshandel
Zo wordt Venezuela meegezogen in de vloek die het hele continent teistert: de drugshandel. Ondanks toenemende buitenlandse druk blijft Nicolás Maduro in het zadel, omringd door een corrupte elite die niet de wil of het vermogen heeft om het land uit het slop te trekken.
En dan is er de toenemende invloed van de Colombiaanse guerrillabeweging ELN in het grensgebied. Het ELN is geen partij bij het vredesakkoord dat de regering van buurland Colombia heeft gesloten met de grootste guerrillabeweging, de FARC. Exacte aantallen zijn moeilijk te achterhalen, maar het is duidelijk dat het ELN nog vele duizenden guerrillastrijders onder de wapenen heeft. Verder financiert de beweging zich, net als de FARC, met de wel zeer lucratieve productie en handel in cocaïne. Het ELN lijkt vrij spel te hebben in de grensstreek tussen Venezuela en Colombia en onderhoudt nauwe banden met het Venezolaanse leger. Een leger dat nog steeds trouw zweert aan Nicolás Madura en als dank inmiddels meer dan 2000 officieren in de rang van generaal telt. Harde bewijzen zijn er niet, maar alles wijst erop dat hoge officieren van het Venezolaanse leger meer dan een graantje meepikken van de drugshandel in de grensstreek. Het is kinderlijk eenvoudig om drugs te vervoeren en grote laboratoria op te zetten in de enorme, vaak afgelegen grensstreek. Het is een zone die aan de ene of de andere kant door het ELN en/of het Venezolaanse leger gecontroleerd wordt.
“Nuevo Mundo” = “Nieuwe Wereld” © Kees Elenbaas
Zo wordt Venezuela meegezogen in de vloek die het hele continent teistert: de drugshandel. Ondanks toenemende buitenlandse druk blijft Nicolás Maduro in het zadel, omringd door een corrupte elite die niet de wil of het vermogen heeft om het land uit het slop te trekken. De al lang slepende onderhandelingen met de verdeelde oppositie bieden geen zicht op een uitweg. In wat eens het rijkste land van Latijns-Amerika was, is de kloof tussen arm en rijk inmiddels enorm en wordt met de dag groter. Net als de kloof tussen de machthebbers en de bevolking. De Bolivariaanse revolutie van Hugo Chávez is mislukt en Venezuela is een heel gewoon Latijns-Amerikaans land geworden. En dat is voor de Venezolanen erg moeilijk te accepteren. Ze komen van heel hoog en daarom vallen ze heel diep.